PREBİYOTİK VE POSA

PREBİYOTİK VE POSA

DİYET LİFİ NEDİR?

Diyet lifi, sindirim enzimlerine dirençli gıda bileşenlerinden biri olup, başlıca tahıl, meyve ve sebzelerde bulunmaktadır. İnsan ince bağırsağında sindirilmeyen buna karşın kalın bağırsakta tamamen ya da kısmen fermente olan diyet lif suda çözünen ve suda çözünmeyen olmak üzere iki grup altında incelenmektedir.
Diyet lif bileşenlerinin, kalın bağırsak fonksiyonlarını düzenlediği, glukoz ve lipid metabolizması ile mineral absorbsiyonu üzerinde fizyolojik etkileri olduğu belirtilmektedir. Günümüzde divertiküloz, kabızlık, hemoroit, kolon kanseri, şişmanlık, diyabet ve kalp damar hastalıklarına karşı diyet liflerin koruyucu etkisi kesin olarak bilinmektedir.

Bir başka tanımla diyet lifi; insan ince bağırsağında sindirilmeyen buna karşılık kalın bağırsakta tamamen veya kısmen fermente olan, bitkilerin yenilebilir kısımlarıdır.

DİYET LİF BİLEŞENLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Çözünür ve Çözünmez Posalar

Çözünür Posalar

Kurubaklagiller, bezelye, yulaf, arpa, elma, portakal ve havuç gibi birçok meyve ve sebzede, psyllium (karıyarık otu) tohumunun kabuğunda vardır.

↓

Pektik ögeler, sakızlar, β glukan yapıdaki polisakkaritler, yulafta daha çok bulunan musilajlar ve kurubaklagilde daha çok bulunan dirençli nişasta suda çözünür posa türleridir ve tüm diyet posasının %15-50’sini oluştururlar.

↓

Suyu emerek jelatinimsi yapı oluşturur ve bu yapı sindirim sistemindeki bakteriler tarafından fermente edilir ve KZYA ile gaz oluştururak pHsını değiştirirler. Serum kolestrolünün düşmesinde ve kan şekerinin düzenlenmesinde etkililerdir.

↓

Reçel veya meyve peltesine katı jel şeklinde bir kıvam veren madde çözünür posa olan pektindir. İnsan vücudunda pektin, yağlı maddelere yapışarak vücuttan dışarı atılmasını sağlayarak farklı bir rol oynar. Bu özellik kan kolesterol seviyesinin düşürülmesinde etkili olmaktadır. Pektin glikoz emilimini ve gastrik boşalmayı yavaşlatır. Sakız ve müsilajlar daha çok sanayide kullanılır. Bitkilerde bulunur.

Çözünmez Posalar

Tam buğday unundan yapılmış ürünler, buğday ve mısır kepeği, meyve kabukları ve kök sebzeler dahil (karnabahar, yeşil fasulye ve patates gibi) birçok sebzeler çözünmez posa içerir.

↓

Selüloz, hemiselüloz ve lignin suda çözünmez posa türleridir ve tüm diyet posasının çoğunu oluştururlar. Bunlar bitki hücre duvarlarını yapısında yer alırlar.

↓

Suda çözünmeyen posa, suyu yapısında tutar ve sindirilmeden suda artık maddelerin bağırsak içerisindeki hareketini artırır. Dışkıya yumuşaklık ve hacim kazandırarak bağırsakların düzenli çalışmasını sağlar ve kabızlığı önlerler.

↓

Çözünmeyen posa artık maddelerin kolon içerisinden geçişini hızlandırarak bu bölgeden geçiş süresini kısaltır. Böylece artık ve bağırsak çeperine zarar verecek olan maddeleri içerisinde bulunduran maddelerin geçiş süresi kısalır. Divertikül ve kanser oluşumuna karşı korur. Lignin bağırsaklarda safra asiti ve diğer organik ögelere bağlanarak bunların emilimini azaltır ve bağırsak hareketini arttırır.

Diyet Lifi	Özellikleri	Kaynak
Çözünür Lifler
Pektin	Galakturonik asit, ramnoz, arabinoz, Galaktoz içeriği yüksek, orta laminede ve birincil duvarda bulunmaktadır.	Tam tahıllar, elma, baklagiller, lahana, kök sebzeler
Gam	Genelde heksoz ve pentoz monomerlerinden oluşmaktadır.	Yulaf ezmesi, kuru fasulye, baklagiller
Musilajlar	Bitkilerde sentezlenen glikoprotein içerebilen bileşenlerdir.	Gıda katkıları
Çözünmez Lifler
Selüloz	Glikoz monomerlerinden oluşan, hücre duvarlarının ana bileşenidir.	Tam tahıllar, kepek, bezelye, kök sebzeler, cruciferous familyası fasulye, elma
Hemiselüloz	Birincil ve ikincil hücre duvarları.	Kepek, tam tahıllar
Lignin	Aromatik alkoller ve diğer hücre duvarı bileşenlerinden oluşmaktadır.	Sebzeler, un

Çizelge 3. Çeşitli gıdaların ortalama besinsel lif içerikleri
Gıda	Besinsel Lif (% kuru madde)
Gıda	Çözünmeyen	Çözünebilir	Toplam
Buğday Kepeği	48	8	56
Arpa Kavuzu	72	3	75
Bezelye	22	7	29
Havuç	17	14	31
Elma	11	6	17
Şeker Pancarı Posası	67	21	88

Tablo 2.1. Posa Türlerine Göre Bazı Besinler
Çözünmez Posa (Selüloz, hemiselüloz, lignin)	Çözünür Posa (pektin, gumlar, müsilajlar)
Tahıllar
Kahverengi Pirinç	Arpa
Mısır Kepeği	Yulaf kepeği
Tam buğday ekmeği	Psyllium
Buğday kepeği	Soya lifleri
Yağlı tohumlar/kabuklu meyveler
Badem	Yer fıstığı
Susam	Pekan
Ayçekirdeği	Ceviz
Meyve/Sebzeler
Badem	Elma
Muz	Kuşkonmaz
Çilek	Brokoli
Brokoli	Brüksel lahanası
Kiraz	Havuç
Yeşil biber	Kızılcık
Armut	Greyfurt
Ispanak	Mango
Kırmızı lahana	Portakal

DİYET LİFİNİN BAĞIRSAK FONKSİYONLARI İLİŞKİSİ

Gıdalar genellikle sindirim enzimleri yardımı ile parçalanırken, diyet lif sindirim enzimlerinden etkilenmeyerek sadece barsak içerisinde bulunan yararlı bakteriler tarafından parçalanmaktadır. Bu olaya kolonda fermentasyon denilmektedir. Kolonda fermentasyona uğrama yüzdesine göre diyet lifinin barsak sağlığını daha iyi koruduğu bildirilmektedir.
Toplam diyet lifinin yaklaşık yarısı bağırsakta fermentasyona uğramaktadır. Çözünür lif daha çok fermente olmaktadır. Örneğin; kuru baklagiller %100 fermente olurken kepek ve buğday % 20–80 arasında fermente olmaktadır. Bu nedenle kuru baklagillerin düzenli tüketilmesi barsak sağlığı açısından oldukça olumlu olduğu bildirilmiştir.
Suda çözünmeyen lifler barsak hareketleri ve barsak geçiş süresi üzerinde olumlu etkilerde bulunmaktadır. Diyet lif alımının artışı ile fekal hacmin arttığı ve barsak geçiş süresinin kısaldığı belirtilmiştir. Dışkı miktarındaki artış, esas olarak diyet liflerin su bağlama özelliklerinden kaynaklanmakta, bu durum kabızlığın önlenmesine yardımcı olmaktadır.

PREBİYOTİKLER

Posa ve oligosakkaritlerden (1g = 1.5-2 kkal) oluşur.

Sindirilmeden kolona ulaşırlar.

Kolonda bazı bakteriler tarafından fermente olurlar.

Probiyotik bakterilerin barsakta gelişimini ve yaşamını destekler.

Mikrobiyal çeşitliliği (örüntü ve aktivite) sağlarlar.

Mukus bariyerini sağlayarak, patojenlere karşı savunmada rol oynarlar, immüniteyi desteklerler.

PREBİYOTİK ÖZELLİK TAŞIYAN BİLEŞİKLER

PREBİYOTİK	BESİNLER
Disakkaritler
Laktuloz Laktitol	Laktoz/Sentetik Laktoz/Sentetik
Oligosakkaritler Fruktooligosakkaritler (FOS)	Baklagiller, sebzeler, (soğan, sarımsak, enginar, kuşkonmaz, yerelması), tahıllar (un, pirinç, arpa) / ekstraksiyon, hidroliz
Soya oligosakkaritleri Galaktooligosakkaritler (GOS)	Soya/ekstraksiyon, hidroliz Laktoz/Sentetik
Polisakkaritler İnülin Dirençli Nişasta	Baklagiller, sebzeler, tahıllar / ekstraksiyon, hidroliz Baklagiller, sebzeler, tahıllar / ekstraksiyon, hidroliz

PREBİYOTİKLER
Prebiyotikler • Tahıllar • Kurubaklagiller • Sebzeler • Meyveler • Yağlı tohumlar	Bu besinlerin içeriğinde ki prebiyotik miktarı o besin grubu içindeki besinin çeşidine, hasat zamanına, hasat sonrası geçen süreye, depolama süresine göre değişmektedir.

Prebiyotiklerin Doğal Kaynakları
Meyveler	Muz, elma, çilekler, üzüm
Sebzeler	Hindiba, enginar, yerelması, kuşkonmaz, kereviz, soğan, sarımsak, pırasa, domates, hardal bitkisi
Kurubaklagiller	Soya fasülyesi, mercimek, kurufasulye, nohut, bezelye
Tam tahıllar	Tam buğday, arpa, çavdar, yulaf, karabuğday, kepekli pirinç
Yağlı tohumlar	Keten tohumu, badem, ceviz, zeytin

Besin	İnülin (%)
Yer elması	16-20
Kereviz	15-20
Hindiba	12-17
Sarımsak	9-16
Pırasa	3-10
Enginar	3-10
Soğan	2-6
Buğday	1-4
Arpa	0,5-1,5
Çavdar	0,5-1,0
Muz	0,3-1,0

Besin	FOS (%)
Soğan	2,8
Domates	1,8
Çavdar	0,7
Sarımsak	0,3

TÜRK GIDA KODEKSİ ETKETLEME YÖNETMELİĞİ

SAĞLIK BEYANLARI VE BEYAN KOŞULLARI
Besin öğesi / Bileşen	Sağlık Beyanı	Beyan Koşulu
Prebiyotik Bileşen	Bu gıda prebiyotik bileşen içerir. Prebiyotik bileşenler, sindirim sistemini düzenlemeye ve bağışıklık sistemini desteklemeye yardımcı olan probiyotik mikroorganizmaların bağırsakta gelişimini ve yaşamını destekler.	– Gıdadaki prebiyotik bileşen miktarının, en az 1,25 g/porsiyon, en fazla 3,75 g/porsiyon olması gerekir. – Beklenen etkinin görülebilmesi için prebiyotik bileşen tüketiminin en az 5 g/gün olması gerektiği gıdanın etiketinde belirtilir.
Prebiyotik Bileşen	Bu gıda prebiyotik bileşen içerir. Prebiyotik bileşenler, sindirim sistemini düzenlemeye ve bağışıklık sistemini desteklemeye yardımcı olan probiyotik mikroorganizmaların bağırsakta gelişimini ve yaşamını destekler.	Devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek gıdaları için: – Bu beyan, sadece 6 aydan itibaren önerilen devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek gıdaları için geçerlidir. – Prebiyotik bileşen tüketiminin 8 g/gün’ü aşmaması gerektiği gıdanın etiketinde belirtilir. Devam formülleri için: – Prebiyotik bileşen miktarının en az 0,6 g/100 kcal ve en çok 1,2 g/100 kcal olması gerekir. Bebek ve küçük çocuk ek gıdaları için: Prebiyotik bileşen miktarının en az 0,6 g/100 kcal olması gerekir.

Prebiyotikler;

Kolonik mikroflorada yer alan laktobasiller ve
bifidobakterilerin çoğalmasını seçici olarak uyarmaktadır.
Laktat, kısa zincirli yağ asitleri (asetik, bütirik ve propiyonik asitler) ile H₂, CO₂ve CH₄açığa çıkarır.
Barsak pH’sını önemli derecede düşürürler.
Barsak pH’sının düşmesi ile patojen mikroorganizmalar inhibe olur.
Sindirilmeden kolana ulaşan CHO’lar (çözünür posalar) kolondaki mikroorganizmalar ile fermentasyona uğrayarak; Kısa zincirli yağ asitlerini(KZYA) oluştururlar.

KZYA görevleri;

• Enerji homoestazı
• Glukoz regülasyonu
• İmmün ve inflamatuar yanıt

KZYA;